تشخیص کمردرد و معرفی انواع روش های آن
برای تشخیص کمردرد به عنوان یک علامت، باید اول بدانیم ناحیه کمر به کدام قسمت از بدن میگویند، ناحیه کمر یا low back به قسمت پشتی بدن و پایینتر از آخرین دنده تا پایین باسن گفته میشود، علل متعددی ممکن است سبب شود فرد با علامت کمردرد مراجعه کند، که در قسمتهای قبلی به آن اشاره شد. انواع کمرد درد در جوانی و سنین بالاتر به سراغ افراد می آیند. متخصصان طب فیزیکی و کمردرد به کمک روش های نوین علت این درد را تشخیص می دهند. در این نوشته دکتر مریم رحیمی در مورد تشخیص کمردرد، تشخیص تنگی کانال کمری، تشخیص آرتروز کمر، تشخیص درد کمر ناشی از روماتیسم ستون فقرات و تشخیص درد کمر ناشی از عفونت توضیحاتی داده اند.
تشخیص دردهای کمر دوران جوانی
بطور معمول دردهای کمر دوران جوانی که محدود ناحیه خود کمر هستند و به جایی انتشار ندارند، دراغلب موارد ناشی از ضعف عضلانی بوده و با رعایت نکات ساده حتی بدون درمان بهبود میابد.
برای تشخیص علت کمردرد در ابتدا مراجعه به پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و ارایه شرح حال مناسب کمک کننده است و سپس با توجه به علایم پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی معاینه فیزیکی انجام داده و باتوجه به یافته ها جهت رسیدن به تشخیص مناسب ممکن است از روشهای تشخیصی شامل، روشهای تصویربرداری، رادیوگرافی ساده، mri ، CT اسکن، اسکن استخوان و ….، روشهای تشخیصی عملکردی برای بررسی سیستم عصبی محیطی ازجمله نوارعصب و عضله و یا بررسی آزمایشگاهی برای بررسی علل داخلی استفاده نماید.
اولین قدم بررسی بعد از شرح الگوی درد شامل زمان شروع و سابقه ضربه و عوامل تشدید و تسکین دهنده و …. معاینه توسط متخصص طب فیزیکی و توانبخشی است، در معاینه الگوی راه رفتن، توانایی نشست و برخاست، قدرت عضلانی، بررسی پاسخ تاندونی با چکش، و مانورهای بررسی و معاینات اختصاصی انجام میشود.
روش تصویربرداری در تشخیص انواع کمر درد
در روشهای تصویربرداری اغلب ساختار آناتومیک اعضا بررسی میشود، مثلا در تصویربرداری رادیوگرافی ساده ساختار و شکل اناتومیک لگن یا ستون فقرات کمری بسته به نوع درخواست، مورد بررسی قرار میگیرد، اغلب داده هایی شامل وجود توده، تغییرشکل و دفرمیتی، شروع آرتروز در ستون فقرات یا مفاصل لگن و لغزندگی در این بررسی یافت دیده میشود . اغلب این روش تشخیصی خط اول بررسی درموارد کمردرد ناشی از ضربه یا درموارد مشکوک به درگیری استخوانی و برای شروع بررسی برای غربالگری اولیه در بسیار ازموارد میباشد. لازم به ذکر است این روش دردسترس بوده ولی اشعه ناشی از آن مضر بوده و درموارد بارداری و بصورت مکرر و بدون تجویز پزشک توصیه نمیشود، در این بررسی همانطور که گفته شد ساختاراستخوانی بررسی شده و بافت نرم مثل دیسک و عضله و عصب بررسی نمیشود.
ام آر آی mri در تشخیص کمردرد
در mri ساختارهای بافت نرم بهتر و دقیقتر بررسی میشود، درموارد مشکوک به درگیری بافت نرم از قبیل لیگامانها، تاندونها، دیسک کمر، شدت و میزان درگیری کمک کننده است، این روش تشخیصی با توجه به زمانبر بودن و حساسیت بالا (یعنی نشان دادن مواردی که در خیلی از موارد اهمیت بالینی و درمانی ندارد) و شرایط انجام خاص (وجود محیط بسته جهت انجام در اغلب موارد، و وجود فوبیای فضای بسته (کلاسترفوبیا) در گروهی از افراد) روش اولیه بررسی در اغلب موارد کمردرد نمیباشد این نوع تصویربرداری دارای اشعه مضر نبوده و درصورت لزوم در دوره بارداری میتوان آن را انجام داد.
CT در تشخیص کمردرد
CT: این روش تشخیصی درحقیقت تعداد زیادی xray است که در جهات متعدد انجام شده و بصورت کامپیوتری آنالیز شده و بصورت دقیقتر بافت استخوانی، عروق و بافت نرم را مورد بررسی قرار میدهد، درمواردی که فرد سابقه ضربه داشته و شک بالا به شکستگی یا آسیب ناشی از ضربه وجود دارد علی رغم نرمال بودن گرافی ساده ممکن است نیاز به CT باشد، درمواردی که باتوجه به علایم و معاینه شک به درگیری بافت استخوانی بیشتر باشد بازهم این روش کمک کننده خواهد بود، این روش دردسترس بوده ولی اشعه یونیزان ناشی از آن مضر بوده و درطی بارداری و بصورت مکررتوصیه نمیشود، درصورتیکه فرد بصورت مکرر در معرض این اشعه باشد احتمال بدخیمیها در فرد افزایش میابد.
ازمایش خون درمواردی که احتمال ارتباط دردکمر با علل سیستمیک داده شود کمک کننده است، مثلا انواع کمر درد با الگوی التهابی (تشدید در با استراحت و بهبود با فعالیت)، در این موارد آزمایش خون جهت رد علل روماتیسمی کمک میکند یا درمواردی که احتمال ارتباط درد با عفونت داده میشود در مورد وجود یا نبود عفونت، نوع عفونت و نحوه درمان کمک کننده خواهد بود.
اسکن هسته ای در تشخیص کمردرد
اسکن هسته ای: در این مورد از تصویربرداری هسته ای جهت بررسی استخوان استفاده میشود، در این روش مواد رادیواکتیو استفاده شده و با استفاده از تصویربرداری مسیر آنها مشخص میشود، درحالت معمول این ماده توسط سلولها با فعالیت غیرطبیعی جذب میشود، و درموارد درهای نقطه ای ناشی انفارکت یا شکستگی و بدخیمی مثبت میشود، درموارد دردهایی که شب بیمار را ازخواب بیدار میکند، درد در فردی با سابقه سرطان و … کمک کننده است. این تصویربرداری نیز دارای اشعه میباشد، در موارد بازداری و شیردهی توصیه نمیشود.
سونوگرافی درمواردی که علت کمردرد با علایمی از قبیل سوزش و تکرر ادرار همراهی داشته باشد سونو جهت بررسی سیستم ادراری جهت رد سنگ کلیه و سایر موارد داخلی کمک میکند، این روش غیرتهاجمی و فاقد اشعه مضر بوده ودر بارداری امکان استفاده دارد، این روش درمورد دردهایی که احتمال ارتباط با مسایل درکیرکننده ارگانهای تولیدمثلی داده میشود هم خط اول بررسی میباشد وممکن است درکنار بررسیهای تکمیلی مثل MRI لگن انحام شود.
نوارعصب و عضله در تشخیص انواع کمر درد
نوارعصب و عضله یک روش بررسی دقیق مسیر سیستم عصبی محیطی بوده که توسط پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی پس از معاینه و درصورت لزوم و وجود علامت درگیری سیستم عصبی در شرح حال و در معاینه انجام میشود، علایم درگیری سیستم عصبی شامل لنگش، احساس ضعف، بی حسی، گزگز و مورمور و خواب رفتگی و درد کمری که به پایینتر از زانو تیر میکشد میباشد، این تست دوقسمت اصلی دارد، نوار عصب که پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبحشی با تحریک الکتریکی در مسیر عصبی حسی و حرکتی محل و میزان درگیری را معین میکند، در قسمت بعدی تست که نوار عضله است، با استفاده از یک سوزن مسیرعملکرد عصب در حالت استراحت و فعالیت بررسی میشود، یافته ها درنهایت درکنار هم تفسیر شده و درگیری عصب محیطی میزان، شدت و فعالیت آن مشخص میشود، در مواردی که فرد کمردرد با علایم یا معاینه (بررسی قدرت یا معاینه با چکش رفلکس) درگیری عصبی دارد نوار عصب در تعیین شدت درگیری ریشه عصبی ناشی از دیسک کمک کرده و در مورد نحوه درمان ما را هدایت میکند، درصورت فعال بودن درگیری عصب نوع درمان و پیش آگهی با درگیری غیر فعال متفاوت میباشد، این روش بررسی حساس بوده و ممنوعیتی برای استفاده در دوران بارداری ندارد.
تشخیص بیرون زدگی دیسک کمر
در بسیاری از موارد شرح حال و معاینه بیانگر درگیری و بیرون زدگی دیسک کمر خواهد بود.
MRI: در این روش شکل و آناتومی دقیق دیسک و محل آن دیده میشود، درمورد تشخیص دیسک کمر MRI روش حساسی است و مواردی وجود دارد که علی رغم بدون علامت بودن یا وجود سایر علل درد غیر از دیسک، مثبت میشود، مثلا ممکن است علت درد بیماری درگیری مفصل لگن باشد ولی برای بیمار بدون معاینه دقیق درخواست MRI کمر داده شود و دیسک کمر دیده شود و اشتباها عامل درد بیمار دیسک بدون علامت استنباط گردد و حتی گاها اشتباها تحت جراحی قرار گیرد. بنابراین درمان بیماران مبتلا به انواع کمر درد از روی MRI بدون معاینه ممکن نیست و تنها از روی MRI بدون معاینه و شرح حال نمیتوان به درستی درمورد تشخیص و درمان اظهارنظر نمود.
نوارعصب و عضله (EMG-NCS): در این روش عملکرد سیستم عصبی محیطی از جمله ریشه های عصبی عبوری از اطراف دیسک مورد ارزیابی قرار میگیرد، در نوارعصب و عضله، وجود آسیب ریشه عصبی، فعال بودن یا غیرفعال بودن آسیب مشخص میشود. در این روش سایر علل ایجاد کننده بیحسی و ضعف از قبیل آسیب عصبی ناشی از دیابت، آسیب عصبی ناشی از دارو و یا درگیری عصب بعلت فشار و توده هم مورد بررسی قرار میگیرد و به تشخیص دقیقتر کمک میکند. درمورد نوارعصب و عضله نکته مهم این است که مشابه اکو قلب و سونوگرافی تمام مراحل آن حتما باید توسط پزشک متخصص انجام شود تا مورد تایید باشد، پزشکان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی از جمله نوارعصب و عضله را بصورت تخصصی در کلینیکهایشان انجام میدهند.
در برخی موارد برای تصمیم گیری درمان دیسک کمر تنها معاینه دقیق (بروز انواع کمر درد حتما نیاز به معاینه دارد و با صرف شرح حال تشخیص مشخص نمیشود) کفایت میکند و درصورت نیاز و وجود علایم عصبی نوارعصب نیاز بوده و درمواردی که درگیری نوارعصب زیاد بوده یا احتمال نیاز به درمان تهاجمی وجود داشته باشد ممکن است درکنار معااینه و نوارعصب به MRIهم نیاز باشد.
تشخیص تنگی کانال کمری
تنگی کانال کمری یکی ازمواردی است که در سنین بالا سبب محدیدت حرکتی و کاهش سطح فعالیتی، بی حسی و ضعف اندام تحتانی میشود. این بیماران اغلب دچار بیحسی و ضعف هر دو اندام تحتانی بوده و با راه رفتن و ایستادن ضعفشان افزایش پیدا میکند.
برای تشخیص تنگی کانال کمری در درجه اول مشابه سایر بیماریها معاینه و شرح حال کمک کننده بوده و پس از آن درصورت لزوم ممکن است در مرکز درمان کمردرد نیاز به استفاده از روشهای تشخیصی دیگر نیز باشد.
باتوجه به سن بالای افراد مبتلا به تنگی کانال کمری اغلب روشهای تشخیصی تکمیلی دراینها استفاده شده و کمک کننده خواهد بود.
گرافی ساده: در این درگیری باتوجه به احتمال بالاتر استیوآرتریت و سن بالا گرافی ساده کمک تشخیصی میکند، درصورت وجود لغزندگی مهره ای گرافی ساده کمک کننده خواهد بود و درصورتیکه شک به پایداری یا ناپایداری ستون فقرات وجود داشته باشد، گرافی دینامیک (درحالت استاده و نشسته کمک کننده خواهد بود).
MRI : جهت بررسی دقیق ساختار دیسک بین مهره ای و آناتومی ستون فقرات کمک کننده است دراین شرایط بررسی ساختار دیگر بافت همبندر ازجمله لیگامانها هم مقدور بوده و درصورت برنامه ریزی برای جراحی هم روش کمک کننده میباشد، ساختار و آناتومی ریشه های عصبی هم در این روش دیده خواهد شد.
نوارعصب و عضله (EMG-NCS): در افراد با علایم درگیری چندین ریشه کمری ناشی از تنگی کانال کمری علایم دوظرفه بوده و فرد از بیحسی و کرامپ و ضعف هر دو اندام تحتانی شاکی است، بنابراین در غالب مواقع نیاز به انجام نوار عصب عضله حهت رد پلی نوروپاتی مخصوصا اگر سابقه دیابت، دریافت داروی شیمی درمانی و ….وجود داشته باشد خواهد بود. درصورت وجود پلی نوروپاتی روند درمان و تشخیص متفاوت بوده و افتراق از تنگی کانال کمری ضروری است.
علاوه بر این، در نوارعصب و عضله عملکرد دقیق ریشه های عصبی، تعداد و شدت درگیری ریشه ها، جدید و قدیمی بودن آن را میتوان مشخص کرد.
تشخیص انواع کمر درد ناشی از آرتروز کمر
آرتروز کمر باعث درد فعالیتی کمر میشود، درد در این بیماری در فعالیت تشدید شده و با استراحت بهبود میابد، این افراد با بیدار شدن از خواب یا بعد از بی حرکتی طولانی دچار خشکی چند دقیقه ای ناحیه کمری میشوند.
تشخیص درد کمر ناشی از روماتیسم ستون فقرات
این کمردرد ماهیت التهابی داشته یعنی برخلاف دردهای معمول ستون فقرات با فعالیت تسکین پیدا کرده ولی با استراحت مثلا بیدار شدن از خواب تشدید میشود، و فرد غالبا صبح که از خواب بیدار میشود، درد شدید کمر و حالت خشکی برای چند ساعت داشته که فعالیت بیمار را کاهش میدهد.
برای تشخیص این درگیری پس از معاینه و شرح حال غالبا آزمایش خون و گرافی ساده درخواست میشود، گاها MRI ناحیه لگن برای بررسی التهاب مفاصل اظراف ستون فقرات هم کمک کننده بوده و به تشخیص کمک میکند.
تشخیص درد کمر ناشی از عفونت
این عفونتها خود را بصورت دردهای شدید ناحیه کمری نشان داده که شبانه بیمار را از خواب بیدار کرده، همراه کاهش وزن تب و تعریق میباشد، برای تشخیص عفونت ستون فقرات گرافی ساده، ازمایش خون، MRI و باتوجه به شدت درگیری گاها CT و یا تصویربرداری با تزریق هم مورد نیاز میباشد.
درنهایت نکته مهم این است که در مورد استفاده از کدام روش انتخاب با پزشک متخصص مرکز درمان کمردرد است. در غالب موارد برای انواع کمر درد حاد و ساده غیر تیرکشنده در جوانان تنها معاینه فیزیکی کفایت کرده و براساس آن میتوان درمان را شروع کرد. در مواردی هم استفاده از چند روش تشخیصی درکنار هم به تشخیص کمک میکند مخصوصا در افراد مسن، کودکان، بیماران خاص و یا دردهای کمر طول کشیده.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.