راهنمای انتخاب، خرید و نحوه استفاده صحیح از عصاها و واکر‌ها

عصاهای زیربغل (Crutches)

این دسته از عصاها معمولا برای هر دو سمت، و بیشتر با هدف برداشتن حداکثر وزن ممکن از روی اندام تجویز می­شوند (مثلا پس از عمل جراحی ارتوپدی) یا شرایطی که عضو درگیر توانایی بسیار ناچیزی در تحمل وزن داشته باشد (بیماران مبتلا به فلج اطفال یا قطع عضو). البته از آنجا که برای استفاده از این مدل اکثر وزن بدن به اندام فوقانی منتقل می­شود لازم است فرد قدرت کافی در دست و شانه داشته باشد و عموما برای سالمندان مناسب نیست.

(تصویر شماره ۷: انواع عصای زیربغل (crutch) به ترتیب از چپ: عصای زیربغل، عصای آرنجی، عصای ناودانی)

عصای زیربغل (Axilla or underarm crutches)

این نوع عصا علاوه بر قسمت دست­گیره، یک قسمت بالشتک­‌دار دارد که حدود دو انگشت پایین­تر از زیربغل قرار می­گیرد، قسمت دست­گیره نیز باید در ارتفاعی تنظیم شود که آرنج حدود ۲۰ تا ۳۰ درجه خمیده باشد. انتخاب سایز صحیح این عصا بسیار مهم است، سایز نامناسب (زیادی بلند) می­تواند باعث آسیب به عروق و اعصاب در ناحیه زیربغل شود، یا (زیادی کوتاه) مانع توزیع متناسب وزن بین اندام فوقانی و تحتانی گردد. البته اکثر انواع آن، دارای سیستم تنظیم ارتفاع هستند، و غالبا برای آسیب­های کوتاه مدت (مانند جراحی­های ارتوپدی) تجویز می­شوند.

(تصویر شماره ۸: سایز مناسب عصای زیربغل: قسمت بالشتک زیربغل حداقل دو یا سه انگشت با بدن فاصله داشته باشد و وزن زوی آن نیافتد، در حالت ایستاده کنار عصا قسمت دستگیره در سطح مچ دست شما قرار بگیرد، و در حالتی که عصا را در دست گرفته-اید آرنج در حدود ۲۰ تا ۳۰ درجه خمیده باشد)

عصای ساعد/ آرنج (Forearm/ lofstrand/ elbow/ Canadian crutches)

این نوع عصا دارای یک قسمت نیم‌­حلقه در ارتفاع بالاتر از قسمت دستگیره است که با دربرگرفتن بازو، پایداری نسبی به عصا می ­دهد (با رها کردن به بازو تکیه دارد و نمی­افتد) و از آنجا که این مدل بیشتر در شرایط ناتوانی درازمدت کاربرد دارد، آزادی عمل بیشتری برای فرد در استفاده از دستان خود (بدون نیاز به نگهداشتن دائم عصا) فراهم می­کند. ارتفاع این نوع نیز با توجه به محل قرار گرفتن دست­گیره (در سطح مچ) تنظیم می­شود.

(تصویر شماره ۹: عصای ساعد/آرنج)

عصای ناودانی/ پلت­فرم (Gutter/ platform/ adjustable arthritic/ forearm support crutches)

در بسیاری از موارد عصا برای افرادی تجویز می­شود که عملکرد مشت کردن و قدرت گرفتن دست آنها نیز تحت تاثیر بیماری، کاهش یافته و توانایی نگه‌داشتن دست­گیره عصا و انتقال وزن از این راه را ندارند؛ قسمت افقی و بالشت‌ک­دار تکیه­‌گاه ساعد و بند مچی در عصای ناودانی، این ضعف را جبران کرده و فرد می تواند با تکیه دادن ساعد وزن را روی عصا منتقل کرده و نیاز به قدرت زیاد دست ندارد. به طور خاص، مصرف­‌کنندگان این عصا، افراد مبتلا به بیماری­های ناتوان کننده شدید و دائمی، مانند روماتیسم مفصلی یا فلج مغزی هستند. برای تعیین سایز مناسب در این نوع عصا، باید فاصله بین ساعد در حالی که آرنج ۹۰درجه خمیده است، تا سطح زمین اندازه­‌گیری شود

(تصویر شماره ۱۰: عصای ناودانی)

راهنمای استفاده از این نوع عصا

این گروه از عصاها غالبا دوطرفه تجویز می­شوند و برحسب میزان وزنی که عضو می­تواند تحمل کند الگوهای مختلفی از راه رفتن با عصا وجود دارد. میزان مجاز گذاشتن وزن روی اندام آسیب­دیده یا جراحی شده، توسط پزشک شما و تحت عنوان “وزن­اندازی کامل”، ” وزن­اندازی نسبی”،” وزن­اندازی در حد تحمل”، “وزن در حد تماس نوک پا”، و یا “عدم وزن­اندازی” تعریف می­شود و محدودیت و مراقبت­های لازم را تعیین می­نماید.

عدم وزن‌­اندازی همان طور که از اسمش پیداست، به این معنی است که عضو درگیر نباید هیچ تماسی با زمین پیدا کند و معمولا به صورت خم شده نگه‌داشته می­شود. در این حالت برای راه رفتن با عصای زیربغل، الگوی گام برداشتن “دونقطه-عصا” آموزش داده می­شود، به این صورت که پای سالم یک گام بر می­دارد و در گام بعدی هردو عصا و پای درگیر (که بالا نگهداشته شده) همزمان به جلو حرکت می­کنند. بنابرین دو نقطه ای که در هر گام با زمین تماس دارند پای سالم و عصای دوطرفه خواهد بود. البته این الگو نیاز به تعادل و هماهنگی حرکتی خوبی برای حظ پایداری دارد.

وزن­‌اندازی با تماس نوک پا نیز در واقع تفاوت زیادی با عدم وزن‌­اندازی ندارد و قرار نیست هیچ فشاری روی عضو درگیر وارد شود یا وزنی از طریق نوک پا که با زمین تماس دارد، منتقل شود، هدف از این تماس کم، تنها کمک به حفظ تعادل است. الگوی راه رفتن با عصای زیربغل نیز مشابه مرحله قبل است.

وقتی اجازه وزن­اندازی به صورت نسبی یا درحد تحمل داده می­شود، الگوی دونقطه یا سه نقطه به کار گرفته می­شود؛ هر پا همراه با عصای سمت مقابلش به جلو گام برمی­دارد، در هر لحظه دو نقطه اتکا وجود دارد و عضو درگیر توسط عصای سمت مقابل حمایت می­شود. در روش دیگر، هردو عصا به طور همزمان به عنوان یک واحد، سپس پای آسیب­‌دیده، و بعد پای سالم به جلو گام برمی­دارند؛ به این ترتیب در هر لحظه، سه نقطه تماس برای انتقال وزن به زمین داریم و میزان فشاری که به عضو درگیر وارد می­شود قابل کنترل خواهد بود. (تصویر شماره ۱۱)

در شرایطی که اختلال تعادل یا هماهنگی حرکتی وجود داشته باشد، یا هردو اندام تحتانی دچار ضعف عضلانی باشند، الگوی گام برداری ارجح به صورت چهار نقطه خواهد بود؛ به این صورت که ابتدا عصای سمت پای ضعیف­تر، سپس عضو قوی­تر، بعد عصای این سمت، و در آخر پای ضعیف­تر به جلو گام برمی­دارند، به این ترتیب یک الگوی آهسته ولی امن و استوار برای راه رفتن خواهیم داشت.

یک نکته مهم در راه رفتن با عصای دوطرفه، محل قرار دادن پایه عصاست که باید حدود ۱۰ سانتی­متر خارج پا و حدود ۲۰ سانتی متر جلوتر از آن روی زمین گذاشته شود. بدیهی است برداشتن گام های کوتاه­تر به پایداری بیشتر الگوی راه رفتن کمک زیادی خواهد کرد. به علاوه، وضعیت قرارگیری بدن نیز مهم بوده و نباید بالاتنه به سمت جلو بیافتد و شانه ها به جلو خم شده باشند.

(تصویر شماره ۱۱: راه رفتن با عصای زیربغل دوطرفه و با وزن¬اندازی نسبی)

برای نشستن و برخواستن از روی صندلی نیز علاوه بر نکات ذکر شده در مورد عصای ساده، باید دقت کنید که حتما قبل از نشستن یا برخواستن هردو عصای زیربغل را به یک دست بگیرید و از دست دیگر برای انتقال وزن و کنترل بیشتر روی وضعیت بدن، از دسته صندلی کمک بگیرید، همچنین پای درگیر باید خم شده و بالا نگهداشته شود. وزن بین پای سالم و عصاها تقسیم می­شود.

(تصویر شماره ۱۲: نشستن و برخواستن از روی صندلی با عصای زیربغل)

اصول کلی بالا رفتن و پایین آمدن از پله نیز مشابه استفاده از عصای ساده است، با این تفاوت که اگر نرده یا حفاظ کنار پله وجود داشته باشد، بهتر است هردو عصای زیربغل را در دست مقابل نرده بگیرید تا دست دیگر برای استفاده از آن ازاد باشد.

برای بالا رفتن، ابتدا پای سالم را روی پله بالایی بگذارید، با کمک نرده و عصا، و یا عصای دوطرفه، پای درگیر و عصا را باهم بلند کنید و کنار پای دیگر قرار دهید.

(تصویر شماره ۱۳: بالا رفتن از پله با عصای زیربغل)

برای پایین آمدن لازم است زانوی پای سالم را کمی خم کنید و اگر از نرده کمک می­گیرید دستتان را کمی پایین­تر ببرید، سپس در گام اول با عضو درگیر و عصاها یک پله پایین بروید، بعد پای سالم را روی همان پله بگذارید

(تصویر شماره ۱۴: پایین آمدن از پله با عصای زیربغل)

پیش از اینکه به بررسی گروه بعدی ابزارهای کمک حرکتی، یعنی واکرها، بپردازیم، لازم است یک گونه مجزا که در واقع ترکیبی از هردو اینهاست معرفی کنیم؛ عصا-واکر (Walker-cane hybrids) از یک قاب با دو پایه و یک دستگیره تشکیل شده، پایداری آن از عصا بیشتر بوده و استفاده از آن از واکر ساده تر است.

(تصویر شماره ۱۵: عصا-واکر تاشو)

واکرها (Walkers) (بدون چرخ، دوچرخ ، سه چرخ، چهارچرخ، واکر زانویی)

واکرها گروه بسیار متنوعی از ابزارهای کمک حرکتی هستند، یک قاب (frame) سه طرفه با چهارنقطه اتکا دارند و تکیه­‌گاه استوارتری نسبت به عصاها فراهم می­کنند، مخصوصا در مواردی که فرد به دلیل بیماری­‌های ناتوان­‌کننده یا کهولت، توانایی تحرک و هماهنگی حرکتی خود را از دست داده باشد، واکرها برای بهبود هم تعادل و هم تحرک (که معمولا هر دو با هم قابل دستیابی نیستند) کمک بزرگی محسوب می­شوند. البته باید توجه داشت که استفاده از واکر از عصا به تمرین و کنترل بیشتری نیاز دارد، و با توجه به ابعاد آن، برای تمام مسیرها و مکان­‌ها (خصوصا اگر ناهموار و پله­دار باشند) مناسب نیست.

علی‌رغم این که طبق نتیجه برخی مطالعات، استفاده از واکر در افراد سالمند با افزایش آمار زمین خوردن همراه بوده^۲و۳، تاثیر آن در افزایش تحرک و استقلال افراد و پیامدهای اجتماعی و روانی آن به قدری قابل توجه است که نه پزشکان و نه بیماران استفاده از این وسیله را کنار نگذاشته­اند. البته به همین دلیل، بر ضرورت آموزش دقیق و تمرین کافی برای استفاده بهینه از واکر، تاکید بیشتری می­شود.

نکته مهمی که در خرید واکر باید رعایت شود، به جز نوع آن که توسط پزشک یا درمانگر تجویز شده، سایز و جنس دسته است، مانند عصا، قسمت دستگیره واکر مناسب شما در وضعیت ایستاده تقریبا در کنار لگن یا مچ دست تان قرار می­گیرد، و در زمانی که با دست آن را گرفته اید آرنج در حدود ۱۵ درجه خمیده است. جنس مناسب دستگیره نیز در واکر از عصا مهم­تر است، با توجه به اینکه معمولا برای مدت طولانی­‌تری استفاده شده و وزن بیشتری از طریق دست به آن منتقل می­شود، لازم است جنس فومی یا پلاستیکی راحتی داشته باشد که باعث ایجاد درد یا خستگی یا تعریق زیاد دست نشود. همچنین، مانند عصا، بررسی سلامت و کارامد بودن قطعات لاستیکی ضدلغزش کف پایه‌­های واکر از اهمیت بسیاری برخوردار است.

1. Deandrea S, Lucenteforte E, Bravi F, Foschi R, La Vecchia C, Negri E. Risk factors for falls in community-dwelling older people:” a systematic review and meta-analysis”. Epidemiology. 2010 Sep 1:658-68.
2. Deandrea S, Bravi F, Turati F, Lucenteforte E, La Vecchia C, Negri E. Risk factors for falls in older people in nursing homes and hospitals. A systematic review and meta-analysis. Archives of gerontology and geriatrics. 2013 May 1;56(3):407-15

واکر استاندارد (Standard Walker/ Zimmer frame)

این نوع ساده­‌ترین فرم واکر است، یک قاب فلزی سه طرفه و چهارپایه دارد، سبک، ارزان و معمولا تاشو بوده، و در مواردی تجویز می­شود که فراهم کردن یک تکیه­گاه استوار و حفظ تعادل بیمار، به سهولت در حرکت کردن ارجحیت دارد. چیزی که استفاده از آن را کمی دشوار می­کند این است که بیمار باید در هر گام، واکر را کمی بلند کرده و جلوتر قرار دهد، همچنین باید دقت شود که هر چهار پایه آن روی سطح با ثباتی قرار داشته باشند

(تصویر شماره ۱۶: واکر استاندارد)