خانهای برای سالمندان – مناسب سازی منزل سالمندان
در این نوشته دکتر نفیسه جعفریان در مورد تجهیزات محل سکونت سالمندان، کفپوش مناسب، نورپردازی صحیح محیط، مناسبسازی چیدمان منزل و راهکار های ایمن سازی منزل توضیحاتی داده اند.
از هفتهها قبل از تولد نوزاد، والدین مشغول تغییر دکوراسیون منزل و آماده کردن آن برای ورود عضو جدید خانواده میشوند؛ با راه افتادن نوپا، دوباره طراحی داخلی خانه و مبلمان برای هماهنگی با محدودیتهای کودک، و همینطور با توانایی وی برای آسیب رساندن به خود، تغییر داده میشود تا احتمال بروز حوادث به حداقل برسد. با وجود این که این امر برای اکثر خانوادهها هنگام تولد فرزند، یک فرایند بدیهی است، شرایط مشابه دیگری نیز وجود دارد که متاسفانه اغلب نادیده گرفته میشود.
با پا به سن گذاشتن بزرگترهای خانواده، و از دست رفتن تدریجی توانمندیهای آنها و اختلال در عملکرد سیستمهای مختلف بدن، زندگی مستقل به مرور برای آنها دشوارتر شده و احتمال بروز حوادث افزایش مییابد. اگرچه داشتن سبک زندگی صحیح به میزان قابل توجهی این فرایند را به تعویق میاندازد، ولی نمیتوان کاملا جلوی این روند را گرفت؛ از سوی دیگر، اقدامات متعددی وجود دارد که در قالب مناسبسازی منزل برای سالمندان، میتوان برای پیشگیری از بروز حوادث احتمالی انجام داد.
با آگاهی از این که ممکن است در کشور ما تمامی این ابزارهای کمکی و تجهیزات تطبیقی در دسترس همه نبوده و تحت پوشش بیمه قرار نداشته باشند، تلاش ما بر این است که اغلب موارد موجود را معرفی کنیم، ممکن است برای برخی افراد خلاق، بعضی از آنها قابل مشابهسازی و جایگزینی باشند. علیرغم اینکه برای رعایت اصول حرفهای تبلیغات، اسامی برندها و تولید کنندهها از عناوین محصولات حذف شده، اما برای اینکه بتوانید به راحتی ابزار مورد نظرتان را پیدا کنید، عبارتهایی که با جستجوی آن در گوگل، محصول متناظر (موجود در بازار ایران) قابل مشاهده است، در متن و توضیحات تصاویر (داخل گیومه) ذکر شدهاند.
زمین خوردن و سقوط در سالمندان، پیشگیری، روش های درمانی
راهنمای انتخاب، خرید و نحوه استفاده صحیح از عصا و واکر
محل سکونت سالمندان
مساله بسیار مهمی که ممکن است همیشه قابل تغییر نباشد، محله و منطقه و همسایههاست، اگر امکان انتخاب داشتید، محلهای که آرام و کمتردد بوده و خصوصا برای افرادی که برای انجام خرید مستقل هستند، مراکز خرید اولیه در دسترس باشد و شیب تند نداشته باشد.
بدیهی است که پله و اختلاف سطح به هر شکلی، چیز خوشایندی برای افرادی که به سختی حرکت میکنند نیست، البته با زندگی آپارتمانی این امر معمولا غیرقابل اجتناب است؛ اما اگر حق انتخاب برای محل زندگی فرد سالمند وجود داشته باشد، بهترین گزینه، طبقه همکف با حداقل تعداد پله و اختلاف سطح، و یا حداقل وجود آسانسور همسطح ورودی خانه، میباشد.
با افت عملکرد بینایی و حس درک موقعیت، در کنار ضعف عضلانی، ممکن است بالا و پایین رفتن از پله تبدیل به یک فرایند دشوار و خطرناک گردد. خصوصا برای افرادی که از واکر یا صندلی چرخدار استفاده میکنند، تعبیه رمپ (یا سطح شیبدار) روی مسیر پله یا اختلاف سطح، ضروری است. این رمپها به شکل نصب دائمی، و یا انواع موقتی و قابل جابجایی وجود دارند.
به علاوه، عرض ورودی ساختمان و نیز واحد خانه باید برای عبور ویلچر یا واکر کافی باشد. یکی از مواردی که معمولا مغفول واقع میشود، قاب درب است، قسمت برجسته قاب درب روی زمین در محل ورودی، بهتر است با کفپوش اطرافش اختلاف رنگ داشته باشد تا بهتر دیده شود و باعث زمین خوردن فرد نگردد.
کفپوش مناسب
یکی از مهمترین عوامل خطرساز برای سالمندان، کفپوش نامناسب منزل است؛ جنس سنگ و سرامیک بسیار لغزنده بوده و اصطکاک کافی با نوک عصا یا واکر ایجاد نمیکند. اگر کف خانه فرش شده باید دقت شود که فرشها به خوبی روی زمین ثابت شده باشند که سر نخورند و جمع نشوند، و قسمت ریشههای آنها نیز کاملا مرتب بسته شده و پای فرد یا عصا به آنها گیر نمی-کند؛ خوشبختانه انواع مختلفی از برچسبها برای بی حرکت کردن فرش روی سطوح مختلف و همینطور ابزار مرتب کردن ریشه آن وجود دارد. این تجهیزات به اسم “ترمز فرش” و “محافظ ریشه فرش” در کشور ما هم وجود دارند و میتوانید با جستجوی این عبارتها انواع متنوع آن را بیابید.
هرچند امروزه زیاد محبوب نیست ولی موکت یکی از گزینههای مناسب برای پوشاندن کف خانه برای سالمندان است، هم برای تردد به اندازه کافی ثابت و سفت است، چین نمیخورد و برای حرکت عصا و واکر و حتی ویلچر مشکل ایجاد نمیکند؛ هم به سختی سنگ و لمینیت نیست و در صورت زمین خوردن کمی از انرژی را خنثی میکند (اگر فرد از وسیله چرخ داد استفاده نمی-کند نوع پرز بلند که نرمتر و ضخیمتر است توصیه میشود). از طرف دیگر خیس شدن موکت برخلاف سنگ یا پارکت، لغزندگی و خطر سرخوردن ایجاد نمیکند. البته نظافت آن مشکلتر از سایر گزینههاست.
اگر منزل را برای فردی آماده میکنید که از ویلچر یا واکر چرخدار استفاده میکند، جنسهای پارکت و لمینیت برای راحتی راندن چرخها مناسبتر خواهند بود.
اگر امکان ایجاد تغییر عمده در کفپوش منزل را ندارید، مطمئن شوید که تمام فرشها و قالیچهها (حتی پادری حمام) به زمین چسبیده و سر نمیخورد و هیچ اختلاف سطح -حتی جزیی- و یا لبه برجستهای وجود ندارد.
سعی کنید سیمها و رابطهایی که ممکن است از کف خانه به سمت دیگر کشیده شده باشند در صورت امکان از روی دیوار و از طریق داکت انتقال داده شود، اگر هیچ راه دیگری به جز زمین وجود ندارد، سعی کنید در مجاورت لبه دیوار (کنار قرنیز) و کاملا متصل به آن باشد تا در مسیر راه رفتن فرد قرار نگیرد.
نورپردازی صحیح محیط
نور کافی محیط هرچند موضوع سادهای به نظر میرسد، اما عامل بسیار اثرگذاری است. با افزایش سن به مرور کارایی حواس مختلف کاهش مییابد، یکی از مواردی که بسیار تحت تاثیر گذر زمان قرار میگیرد، حس درک از موقعیت فرد در محیط است. با افت عملکرد این حس (که به طور خاص اختلال آن در بیماران مبتلا به دیابت شدیدتر است)، فرد برای جبران آن به بینایی خود متکی شده، و از آنجا که کیفیت این حس نیز افت کرده، نور کافی محیط اهمیت بیشتری پیدا میکند. حتی اگر در طول روز از نور طبیعی خوبی بهرهمند هستید، برای شب چراغهای متعدد با نور کافی و کلید در دسترس در تمام محیط و مسیر رفت وآمد فرد تعبیه نمایید.
برای راهروها و راه پلهها، یکی از گزینههای مناسب، استفاده از چراغهای دارای حسگر حرکت است که نیاز به گشتن دنبال کلید در تاریکی ندارد. علاوه بر شدت و رنگ نور، به سایههای تشکیل شده در اطراف اشیاء و در طی مسیر نیز دقت کنید؛ سایهها با تغییر خطوط حاشیه اشیاء موجب تشدید اختلال بینایی و افزایش خطر برخورد و سقوط میشوند.
مناسبسازی چیدمان منزل
در چیدمان وسایل منزل، علاوه بر راحتی و دسترسی فرد، خلوت بودن مسیرهای پرتردد، مثلا مسیر تخت تا سرویس بهداشتی و آشپزخانه را در نظر داشته باشید. مطمئن شوید در حد امکان وسایلی مانند آباژور و جارختی ثبات کافی را دارند و اشیاء کوچکتر مانند گلدان یا میزهای عسلی در مسیر رفت و آمد نیستند، کلیدهای چراغ در تاریکی قابل مشاهدهاند و مانعی سر راه آنها قرار ندارد. در حد امکان میزها و دکورهای شیشهای را از محیط حذف نمایید. بررسی منظم و تعویض لامپهای سوخته، تجهیزات الکتریکی، و کارایی سیستم تهویه و سرمایش و گرمایش نیز باعث کاهش بروز حوادث میگردد.
برای راحتی در دسترسی، تلفن و شمارههای ضروری را در مکانهایی که فرد بیشتر روز حضور دارد و نیز میز کنار تخت قرار دهید. از راحتی باز شدن کشوها و کمدها مطمئن شوید، تلاش برای باز کردن یک کشوی گیرکرده، میتواند تعادل فرد را بهم بزند.
پلههای داخل منزل نیز باید برای جلوگیری از سر خوردن با کفپوش مناسب و همینطور نوار رنگی مشخص کننده برای وضوح بیشتر لبههای پله، مجهز باشند. دستگیره پله هم عامل مهمی برای حفظ تعادل و کاهش خطر زمین خوردن است، از جنس مناسب نرده (دارای اصطکاک کافی و قطر مناسب) و استحکام آن مطمئن شوید و در سمت دیوار نیز با تعبیه دستگیرههای ریلی قابل نصب، محل اتکاء ایجاد کنید.
برای راحتی بیشتر در بالا و پایین رفتن از پله، کوتاه کردن ارتفاع پلههای پرتردد داخل منزل روش موثری است و برخلاف چیزی که ممکن است به نظر برسد کار پیچیده و اساسی ای نیاز ندارد و میتوانید با نصب باکس (پلههای کوچک) بین پلههای اصلی، یک سطح تکیهگاه برای فرد ایجاد کنید تا مجبور نباشد ارتفاع کامل پله را در هر گام طی کند و میتواند از این نیم-پله کمک بگیرد. البته دقت کنید که سطح پوشش روی آن، نوار مشخص کننده لبه، و جنس مناسبی داشته باشد.
اگر امکان این تغییر وجود ندارد، یک روش مشابه سادهتر و به صرفهتر، استفاده از عصای کمکی پله است. این محصول نیز با اسامی محتلف در ایران یافت میشود و در واقع یک چهارپایه خیلی کوچک متصل به عصاست، و یک سطح با ارتفاع کمتر بین پلهها برای قراردادن پا ایجاد میکند. البته باید دقت داشت این وسیله نیاز به تعادل و کنترل خوب اندام فوقانی دارد و برای افراد با اضافه وزن یا اختلالات مفصلی شدید اندام تحتانی روش مناسبی نیست.
یکی از تجهیزاتی که در کشورهای پیشرفته برای برطرف کردن مشکل پله در منزل سالمندان به کار میرود، صندلی بالابر برقی ریلی ای است که روی نرده پله نصب میشود و مانند آسانسور عمل میکند و فرد عملا نیازی به بالا و پایین رفتن از پله ندارد.
تغییرات آشپزخانه
با افزایش سن، بروز آرتروز و دردهای مفصلی، دامنه حرکتی اندامهای افراد کاهش مییابد و دسترسی آنها واضحا محدود میشود؛ تغییر ارتفاع کابینتهای آشپزخانه برای همه مقدور نیست ولی با قرار دادن وسایل و ظروفی که بیشتر استفاده میشوند در قفسه-های پایینتر و در دسترستر، تا حدی این مشکل برطرف میشود. انتخاب جنس ظرف نیز خصوصا در مواردی که قدرت دست فرد کاهش یافته یا به اختلال تعادل دچار است، میتواند جلوی آسیبهای ناشی از شکستن احتمالی ظروف را بگیرد. دقت کنید لوازم و ظروف سنگین در طبقات بالایی نبوده، دستگیرههای پارچهای نسوز در دسترس باشند. از سلامت گاز آشپزی و هواکش نیز مطمئن شوید.
کف آشپزخانه نیز از آنجا که در معرض خیس و در نتیجه لیز شدن است، بهتر است با موکت یا فرشی که به خوبی بیحرکت شده پوشیده شود؛ هرچند نظافت آن دشوارتر خواهد بود ولی میتواند از عواقب سرخوردگی پیشگیری کند.
تهیه لیوانهای دستهدار و با قطر زیاد، قاشق چنگال با ضخامت بیشتر در قسمت دسته، و سینی با دستههای بلند باعث میشود راحتتر در دست جا بگیرند و احتمال از دست افتادن آنها را کاهش میهد.
ایمنسازی سرویس بهداشتی
این بخش یکی از مهمترین مکانهایی است که باید متناسب با شرایط فرد و توانایی جسمانی او تطبیق داده شود. تعبیه توالت فرنگی اولین اقدامی است که باید برای تسهیل استفاده از سرویس بهداشتی انجام شود. به علاوه، برای کاهش فشار روی مفاصل زانو و لگن، افزایش ارتفاع نشیمن توالت و افزودن دستگیره در دو طرف برای حفظ تعادل و کمک گرفتن از دستها، با استفاده از تجهیزات کمکی توصیه میشود. نصب دستگیرههای ریلی روی دیوارهای اطراف نیز میتواند همین عملکرد را داشته باشد.
در صورت امکان بهتر است وان حمام با دوش ایستاده جایگزین شود، داخل و خارج شدن از وان با لبه بلند برای افرادی که ضعف حرکتی و تعادلی و محدودیت دامنه حرکتی در مفاصل دارند، بسیار دشوار و خطرناک است. از طرف دیگر، دوش ایستاده این امکان را فراهم میکند که با استفاده از صندلیهای مخصوص، فرد برای استحمام بنشیند. نصب دستگیرههای دیواری در دوطرف، برای بلند شدن و نشستن بسیار کمک کننده هستند. به علاوه، باید مکان مناسب و در دسترسی برای قرار دادن وسایل حمام، تجهیزات کمکی شستشو (برسهای بلند برای رفع نیاز به خم شدن) حوله، و … در نظر گرفته شود.
به نور کافی سرویس بهداشتی نیز مانند بقیه فضاهای منزل باید توجه شود زیرا معمولا یکی از پر استفادهترین و پرترددترین مکانهای خانه است.
برای جلوگیری از سرخوردن، کفیهای لاستیکی در طرحها و جنسهای مختلفی وجود دارند که در محلهایی مانند جلوی توالت فرنگی و دوش حمام باعث بهبود بازخورد حسی از کف پاها و تسهیل حفظ تعادل میگردد. در انتخاب رنگ کفی و کفپوش و زوایای کاشیها نیز دقت کنید، رنگهای یکنواخت و کمرنگ ممکن است خطای دید ایجاد کرده و موجب زمین خوردن شوند. دمپایی حمام نباید ابری بوده و بهتر است کفی پلاستیکی جنس مناسب و عاجدار ضدلغزش داشته باشد.
شیرهای آب میتوانند یکی از مشکلات فرد سالمند برای استحمام و استفاده از سرویس بهداشتی باشند؛ نوع اهرمی معمولا ترجیح داده میشود زیرا به سادگی با چرخش به چپ و راست سرد و گرم شده و میتوان آن را روی درجه حرارت مناسب تنظیم کرد (با باز کردن مجدد در همان زاویه، دمای آب همان خواهد بود و نیاز به تنظیم سرد و گرم مجدد آن نیست). اگر امکان تعویض انواع قدیمی را ندارید، مطمئن شوید که روان و راحت باز و بسته میشوند و خوردگی و رسوب گرفتگی باعث سفت شدن آنها نشده باشد، حتی آرتروز ساده در مفاصل دست میتواند قدرت و عملکرد دست فرد را شدیدا کاهش داده و نتوانند به سرعت کافی آب سرد یا گرم را تنظیم کنند. دقت کنید روی شیر آب نشانه رنگی واضح و قابل مشاهدهای برای مشخص کردن گرم و سرد وجود داشته باشد. به علاوه، استفاده از یک دوش دستی (متحرک) برای راحتی استحمام بسیار کمککننده است.
نکات ایمنی کلی و جمعبندی
انتخاب زنگ در و آیفون با صدای مناسب، کنترل کردن سلامت قفل درب، سالم بودن پنجرهها و اطمینان از قفل نشدن درب سرویس بهداشتی اقدامات ساده اولیه هستند. البته با پیشرفت تکنولوژی هر روز امکانات نظارت از راه دور و سیستمهای امنیتی جدیدی وارد ازار میشوند، نصب دوربین مدار بسته، سیستمهای هشدار با حسگر نشت گاز یا دود، و یا اختلال در سیستم برق، میتوانند امکان نظارت بیشتر روی سالمندی که به تنهایی زندگی میکند فراهم کنند.
یکی از روشهایی که معمولا توسط پرستاران حرفهای نگهداری از سالمند و یا کاردرمانگرانی که برای بازدید منزل و مناسب-سازی آن برای افراد توانخواه مراجعه میکنند استفاده میشود، به کارگیری یک “چک لیست ایمنی منزل” است. در این لیست، تمام مواردی که لازم است برای فراهم کردن حداکثر استقلال و در عین حال امنیت و آسایش برای فرد، و کاهش احتمال بروز خطر رعایت شود، به طور خلاصه ذکر شده است. شما نیز اگر قصد تطبیق دادن منزل برای زندگی عزیز سالمندی را دارید و البته اگر تمام این مقاله را مطالعه کردهاید، میتوانید از این چک لیست برای بررسی موارد لازم کمک بگیرید.
خلاصه چک لیست ایمنی منزل:
سیستم زنگ درب و آیفون، تلفن، و قفلهای درب و پنجرهها درست عمل میکنند؟
تمام لامپها سالم هستند؟
لبه برجسته یا چینخوردگی در فرش وجود ندارد؟ فرشها و ریشههای آنها به خوبی ثابت شدهاند؟ سیم یا کابل در مسیر تردد رها نشده؟
مسیر رفت و آمد بین سرویس بهداشتی و آشپزخانه خلوت و مرتب است؟
نرده یا دستگیرههای پلهها محکم و سالماند؟ کفپوش روی پلههای داخلی به خوبی در جای خود محکم است و جابجا نمیشود؟
صندلی حمام و توالت فرنگی، دستگیرهها و دوش سالم و مستحکم هستند؟ شیر آلات به روانی و راحتی باز و بسته میشوند و چکه نمیکنند؟ آب گرم در دسترس است؟
کف سرویس بهداشتی خیس یا لغزنده نیست؟
سیستم تهویه و سرمایش/گرمایش درست عمل میکند؟
References:
www.assistedliving.org
www.careforth.com
www.ageuk.org.uk
www.healthhub.sg
www.safetyculture.com
www.wisechoiceihc.com.au
www.liveinplacedesigns.com
www.thegoodcaregroup.com
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.