سنجش تراکم استخوان
در این نوشته دکتر لیلا باقرزاده متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در مورد روش های تشخیص پوکی استخوان و سنجش تراکم استخوان(ازمایش تراکم استخوان) مطالبی را ارائه کرده اند.
تشخیص بیماری پوکی استخوان
چند سال قبل خانمی به کلینیک مراجعه کرد .انبوهی از آزمایشهای خون همراه خود داشت .یکی از کاغذها را روی میز من گذاشت و پرسید به نظر شما من پوکی استخوان دارم؟
برایش توضیح دادم که تشخیص پوکی استخوان از طریق آزمایش خون ممکن نیست.
این سناریو یکی از مواردی است که بارها برایم تکرار شده است.
خوشبختانه در سالهای اخیر آگاهی بیماران در مورد اهمیت تشخیص و روشهای تشخیصی پوکی استخوان افزایش یافته است.
با این مقدمه سعی می کنیم به بررسی پوکی استخوان اهمیت تشخیص و روش های تشخیصی آن بپردازیم.
روش تشخیص پوکی استخوان
آیا استخوان ها زنده هستند؟ قطعاً! بافت استخوان یکی از بافتهای پویای بدن است و بر خلاف ظاهر سخت و سفت، از سلول هایی تشکیل شده که مرتباً در حال تکثیر و تخریب هستند.
بگذارید با یک مثال توضیح بدهم. یک دیوار در حال ساخت را در نظر بگیرید. اگر سلولهای استخوانساز را کارگرانی در نظر بگیریم که آجرها را کنار هم قرار میدهند، گروهی دیگر از سلول ها هم وجود دارند که آجرهای معیوب یا قدیمی را از روی دیوار برداشته و با آجرهای جدید جایگزین میکنند.
همین اتفاق در استخوان ها هم رخ میدهد. در ٣٠ سال اول زندگی برآیند این ساخت و تخریب به نفع قطور شدن دیوار (استخوان )است .از سن ۳۰ سالگی تا اوایل سالمندی مرحله ثبات است که قطر دیوار (استخوان) ثابت می ماند. بعد از این مرحله دیوار (استخوان) به تدریج نازک میشود، یعنی آجرهای بیشتری برداشته شده در حالی که آجر جدید به جای آنها قرار نمیگیرد.
بسته به اینکه چه میزان از استخوان دچار تخریب شده درجه پوکی استخوان متفاوت است.
همینجا عنوان کنم که تشخیص پوکی استخوان از طریق آزمایش خون ممکن نیست و در اکثر بیماران دچار پوکی استخوان سطح کلسیم و فسفر خون نرمال است.
اگر دوست دارید در مورد علل ایجاد پوکی استخوان بیشتر بدانید به قسمت پوکی استخوان در همین سایت مراجعه کنید.
استخوان بافتی است که از ماده زمینه ای شامل کلاژن و مقداری پروتئین تشکیل شده و روی آن عناصر کلسیم و فسفر قرار میگیرد. برای سنجش تراکم استخوان بایستی میزان کلسیم استخوان اندازهگیری شود به این منظور از اشعه ایکس استفاده می شود.
به اندازگیری تراکم استخوان از طریق اشعه ایکس BMD (Bone Mineral Densitometry) یا سنجش تراکم استخوان گفته می شود.
سنجش تراکم استخوان یا BMD
سنجش تراکم استخوان جهت بررسی درجه سفتی استخوان استفاده میشود. به عبارتی نتیجه آن نشان دهنده توانایی مقاومت استخوان ها در برابر شکستن است.
انجام BMD به روش DEXA
امروزه بهترین روش انجام سنجش تراکم استخوان ، روش DEXA است. در این روش از دو منبع، اشعه ایکس به سمت استخوان ساطع شده و مقدار اشعه ای که عبور کرده یا جذب شده یا خارج شده اندازه گیری می شود. مقدار خروجی این دو اشعه توسط حسگر دستگاه شناسایی میشود. هر چقدر استخوانها متراکم تر باشند مقدار بیشتری اشعه جذب کرده و در نتیجه اشعه خروجی کمتری به حسگر دستگاه میرسد .برای مثال یک توری با سوراخهای متراکم را در نظر بگیرید هر چقدر این توری متراکم تر باشد مواد کمتری را عبور خواهد داد.
استفاده از دو منبع اشعه ایکس باعث افزایش دقت اندازه گیری می شود .
DEXA یا به صورت مرکزی انجام میشود و یا محیطی. در نوع مرکزی تراکم استخوان های ستون فقرات و گردن استخوان ران و در نوع محیطی تراکم استخوان های دیگر مثل مچ دست و انگشتان بررسی می شود . در موارد خاصی ممکن است اسکن تمام بدن انجام شود اخیراً از دستگاه سی تی اسکن هم جهت بررسی تراکم استخوان استفاده شده است به این روش کیو سیتی می گویند.
کاربرد DEXA
علاوه بر تشخیص به عنوان ابزاری جهت پایش درمان به کار می رود . به طور معمول انجام مجدد سنجش تراکم استخوان بعد از ۲ سال از شروع درمان پوکی استخوان توصیه میشود.
شاید دوست داشته باشید بدانید که دستگاه BMD چه شکلی است!!!
دستگاه ترسناکی نیست !!! و دردی ایجاد نمیکند. همانطور که گفته شد دو نوع دستگاه وجود دارد محیطی و مرکزی. اکثر دستگاهها از نوع مرکزی هستند و تراکم سر استخوان ران و ستون فقرات را اندازه گیری می کنند.
این دستگاه ها شبیه یک تخت بزرگ و البته اغلب نرم هستند. برای انجام تراکم استخوان کافیست به آرامی روی دستگاه بخوابید و به چیزهای خوب فکر کنید!! بقیه کارها را تکنیسین انجام میدهد. شاید توانستید چرتی هم بزنید!!
اشعه ایکس از یک سمت دستگاه متصاعد میشود و دستگاه حسگر و پردازنده در سمت دیگر قرار دارد.
برای بررسی سر استخوان ران پای شما را داخل قالب مخصوصی قرار می دهند. برای چند لحظه نباید تکان بخورید وگرنه عکس تار می شود!!!!!! معمولاً کل این ماجرا بین ۱۰ تا ۳۰ دقیقه طول میکشد.
آیا عبور اشعه ایکس درد دارد؟
خیر شما روی تخت دراز می کشید، اشعه دیده نمی شود و عبور آن از بدن درد ندارد.
مزایای BMD
- سریع و راحت است
- غیرتهاجمی است ! مثلاً سوزنی به شما زده نمی شود!
- نیازی به بیهوشی ندارد.
- اشعه ایکس ای که دریافت می کنید بسیار کم است .برای مقایسه باید بگویم که مقدار این اشعه یک دهم اشعه ای است که در عکس قفسه سینه ساده به بدن شما تابانده میشود و یا کمتر از کل دوز اشعه ایکس ای که در طول روز از محیط اطراف دریافت می کنید !!! برایتان جالب است ؟ بله! ما در طول روز از محیط اطراف خود اشعه ایکس دریافت میکنیم!!
- اشعه ایکس درون بدن بیمار نمی ماند.
معایب BMD
وقتی صحبت از اشعه ایکس می شود همیشه ریسک سرطان، هر چند به مقدار کم ،وجود دارد اما سود بخشی روش سنجش تراکم استخوان بیشتر از خطرات آن است.
توجه! توجه ! این روش نباید در زنان باردار استفاده شود .خانمهایی که در سنین باروری هستند حتماً باید از باردار نبودن خود اطمینان داشته باشند.
چگونه برای انجام سنجش تراکم استخوان آماده شویم:
- از نظر مصرف مواد غذایی محدودیتی وجود ندارد. در روز انجام تست می توانید هر چه میخواهید نوش جان کنید. نیازی به ناشتا بودن نیست.
- از حداقل دو روز قبل مصرف قرص کلسیم را قطع کنید.
- لباس راحت بپوشید و قطعات فلزی مانند کمربند طلا و جواهر همراه نداشته باشید. قبل از انجام کار باید لباس خود را عوض کرده و گان بپوشید. قبل از شروع آزمایش هرچیز فلزی که همراه شماست باید در آورده شود برای مثال عینک و گوشواره و … چرا که باعث ایجاد پارازیت روی نتیجه دستگاه میشود.
- اگر اخیراً اسکن با باریوم انجام داده اید به تکنسین اطلاع دهید
- همانطور که قبلاً گفته شد مطمئن باشید که باردار نیستید!
بعد از انجام تراکم استخوان نتیجه آن به صورت زیر به شما گزارش می شود. این گزارش شامل نمودار های رنگی، جدول تراکم استخوان و پاره ای توضیحات است.
جالب است بدانید:امروزه در کنار عدد تراکم استخوان از معیار دیگری به نام فرکس (FRAX) استفاده میشود. به این صورت که سن، جنسیت ،نژاد و سابقه شکستگی در یک محاسبه گر اینترنتی وارد شده و احتمال اینکه استخوان شما در ۱۰ سال آینده دچار شکستگی شود گزارش میشود. |
باید یادآوری کنم که تفسیر تراکم استخوان یک کار تخصصی است و حتماً باید توسط پزشک انجام شود. میزان تراکم به صورت به T-Score گزارش میشود. بر اساس این عدد و محاسبه احتمال شکستگی، پزشک برای شروع درمان تصمیم گیری میکند.
بارها بیماران با دردهای عضلانی یا استخوانی مراجعه میکنند و درخواست انجام تراکم استخوان دارند. لطفا توجه کنید که: پوکی استخوان تا زمانی که استخوان نشکسته ،درد ندارد!
چه افرادی باید تست تراکم استخوان را انجام دهند:
- بانوان بالای ۶۵ سال و آقایان بالای ۷۰ سال
- زنانی که یائسه شده اند
- زنان یا مردانی که فاکتور خطر دارند( جهت آشنایی با عوامل خطر ایجاد پوکی استخوان به مطلب پوکی استخوان چیست در همین سایت مراجعه کنید)
- فرد بالای ۵۰ سال که دچار شکستگی شده است
- سابقه بیماری روماتیسمی تحت درمان
- مصرف کورتون حداقل ۵ میلی گرم در روز برای بیش از سه ماه
توجه داشته باشید که تزریق تعداد محدود آمپول های دگزامتازون و بتامتازون باعث پوکی استخوان نمی شود! هرچند مصرف خودسرانه و بی رویه آن به هیچ وجه پیشنهاد نمی شود.
در پایان باید بگویم پوکی استخوان یک بیماری شایع و متاسفانه بدون علامت است. اهمیت این بیماری به علت عوارض آن است.ایجاد شکستگی ناشی از پوکی استخوان علاوه بر اینکه باعث کاهش کیفیت زندگی بیماران مبتلا میشود ، متاسفانه با درصد قابل توجه مرگ و میر همراه است.
خبر خوب اینکه پوکی استخوان قابل پیشگیری و درمان است. از شما دعوت میکنم برای آشنایی با تغذیه سالم، ورزش های مفید برای پوکی استخوان و درمان های دارویی آن به مطالب زیر در همین سایت مراجعه کنید.
ویزیت در تهران
ویزیت در آبادان
ویزیت در بجنورد
ویزیت در بندرعباس
ویزیت در بیرجند
ویزیت در دماوند
ویزیت در زنجان
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.