آرتروز زانو و روش های درمان آن

آرتروز زانو یا استئوآرتریت زانو یک بیماری مزمن است که باعث تخریب غضروف مفصلی و تغییرات در استخوان‌های زانو می‌شود. این بیماری می‌تواند منجر به درد، تورم، سفتی و کاهش حرکت زانو شود. این بیماری بیشتر در افراد مسن و کسانی که وزن بالایی دارند، مشاهده می‌شود. عوامل ژنتیکی، آسیب‌های قدیمی، و فعالیت‌های تکراری نیز می‌توانند خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش دهند. درمان آرتروز زانو شامل روش‌های غیرجراحی و جراحی است. روش‌های غیرجراحی شامل تغییرات در سبک زندگی مانند کاهش وزن، ورزش منظم و مناسب و فیزیوتراپی است. داروهایی مانند مسکن‌ها و ضدالتهاب‌ها نیز می‌توانند به کاهش درد و تورم کمک کنند. استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا بریس زانو نیز می‌تواند مفید باشد.
روش‌های جراحی معمولاً برای موارد شدیدتر که به درمان‌های غیرجراحی پاسخ نمی‌دهند، در نظر گرفته می‌شود. این روش‌ها شامل آرتروسکوپی (که در آن ذرات آزاد و آسیب‌دیده از مفصل خارج می‌شوند)، استئوتومی (برای تغییر شکل استخوان‌ها)، و تعویض کامل یا جزئی زانو است که در آن بخش‌های آسیب‌دیده با پروتزهای مصنوعی جایگزین می‌شوند. به طور کلی، مدیریت این عارضه نیازمند ترکیبی از روش‌های درمانی و تغییرات در سبک زندگی است تا به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.

آرتروز زانو چیست؟

آرتروز زانو چیست؟ همان طور که اشاره شد بیشترین آسیب در استئوآرتریت زانو تخریب غضروف مفصلی زانو است. غضروف مفصلی بافتی لغزنده است که سطح مفصل‌ها را می‌پوشاند و حرکت آن‌ها را تسهیل می‌کند. در موارد خفیف آرتروز زانو، غضروف فرسوده و نازک می‌شود. در موارد شدیدتر این تخریب باعث می شود که استخوان‌های زیرین مستقیماً به یکدیگر مالیده می‌شوند. این اصطکاک باعث درد، التهاب، تورم و کاهش حرکت مفصل می‌شود. در مراحل خیلی پیشرفته‌تر، استخوان‌ها ممکن است تغییر شکل دهند و زائده‌های استخوانی (استئوفیت) تشکیل دهند. پرانتزی شدن زانو یکی از علائم این پیشرفت است. یکی از روش‌های درمانی در آرتروز خفیف زانو تکارتراپی است.
آرتروز زانو از بیماری های شایعی ست که درصد زیادی از مراجعین به کلینیک های متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی و آرتروز زانو فردیس به آن مبتلا هستند. در مطالعه ای که حدود ۵ سال پیش در کشور انجام شده ، شیوع این بیماری نزدیک به ۲۰ درصد در جمعیت ایرانی تخمین زده شده و به نظر می رسد ،که با افزایش متوسط سنی جمعیت در کشور به شیوع آن افزوده شود.

علایم آرتروز زانو

در طی پروسه‌ی این بیماری تغییراتی در غضروف مفصل زانو، استخوان و بافت نرم مجاور آن رخ می‌دهد که مجموعا موجب بروز علائمی مانند درد، خشکی مفصل و گهگاه تورم و تغییر شکل مفصل خواهد شد. جهت تشخیص آرتروز زانو در اولین قدم معاینه توسط متخصص و سپس در صورت نیاز عکس ساده ایستاده زانو کافی است. جهت افتراق سایر علل درد زانو می‌توان از ام ای ار و نوار عصب و عضله استفاده کرد. این علائم می‌توانند جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهند. از اختلال خواب و عوارض روانی در موارد درد طول کشیده گرفته تا کاهش توان فعالیت‌های فیزیکی. همه‌ این علائمی که در اینجا بیان شد، می‌توانند کیفیت زندگی فرد را کاهش دهند.

علت ابتلا به این بیماری چیست؟

آرتروز زانو یا استئوآرتریت زانو به دلایل متعددی ممکن است ایجاد شود. برخی از عوامل اصلی که می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند عبارتند از:

• سن: با افزایش سن، احتمال ابتلا به آرتروز زانو بیشتر می‌شود.
• وزن بالا: اضافه وزن و چاقی فشار بیشتری به مفاصل زانو وارد می‌کند و باعث فرسایش سریع‌تر غضروف می‌شود.
• آسیب‌های قبلی: شکستگی‌ها و آسیب‌های رباط‌ها می‌توانند باعث آسیب به غضروف و در نتیجه آرتروز شوند.
• عوامل ژنتیکی سابقه خانوادگی آرتروز می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
• استفاده بیش از حد و فشارهای مکررفعالیت‌های تکراری و فشارهای مکرر بر روی زانو، مانند کارهای سنگین یا ورزش‌های شدید، می‌توانند به غضروف آسیب بزنند.
• بیماری‌های مفصلی دیگربیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید می‌توانند باعث آسیب به مفاصل و افزایش خطر ابتلا به آرتروز شوند.

آیا آرتروز زانو درمان می شود؟

از آنجا که هنوز درمان قطعی برای آرتروز وجود ندارد، در واقع هدف ما آهسته کردن روند پیشرفت بیماری، کنترل علایم آزاردهنده بیمار و پیشگیری از ابتلای سایر مفاصل است. در مواجهه با اینگونه بیماری‌های مزمن مثل آرتروز یا فیبرومیالژیا روابط تنگاتنگ پزشک و بیمار کلیدی به نظر می‌رسد. از یک سو بیمار باید بداند که با بیماری مزمنی مواجه است که نیاز به مراقبت و پایش مداوم دارد و درمان قطعی آرتروز زانو وجود ندارد.
آگاهی وی از عوامل خطر بیماری و علل تشدید و تخفیف علائم، منطقی کردن انتظارات وی از نتیجه درمان و تعهد و پیگیری رویکرد درمانی؛ در نتیجه گیری مطلوب تاثیر گذار است. از سوی دیگر پزشک متخصص آرتروز زانو فردیس هم باید نقشه راه مدیریت این بیماری را با توجه به امکانات، ترجیحات و نیازهای بیمار و به صورت مرحله به مرحله، طرح ریزی نماید. راهکارهای مدیریت این بیماری شامل رویکردهای غیر دارویی، دارویی و جراحی است.

درمان غیر دارویی آرتروز زانو

مداخلات غیر دارویی را می‌توان اساس مدیریت در آرتروز زانو صرف نظر از شدت آن، در نظر گرفت. در واقع این مداخلات باید به عنوان قدم اول در نظر گرفته شده و در صورت عدم کنترل کافی علایم، مداخلات دارویی به آن اضافه شود. این مداخلات غیر دارویی شامل آموزش به بیمار، کاهش وزن، ورزش، کفی مناسب کفش، استفاده از بریس و یا وسایل کمکی مانند عصا می‌باشد. بنابراین نتیجه بخشی مداخلات غیردارویی تا حد زیادی به صبوری بیمار نیاز دارد. مداخلات غیر دارویی در کنار سایر مداخلات مانند انواع تزریق اپیدورال و مفصلی در مشکلات دیگر کمک کننده هستند. معمولا برای عدم بازگشت علائم و پیشگیری از تخریب بیشتر مفصل؛ به بیماران توصیه می‌کنیم که به این درمان‌های غیر دارویی تا آخر عمر پایبند باشند.

افزایش آگاهی مبتلایان به این بیماری

بهتر است تمام بیماران راجع به خود بیماری، فاکتورهای خطر، ضرورت اصلاح سبک زندگی و انواع درمان‌ها اطلاع یابند. خیلی اوقات اطلاعات یا اعتقادات غلط و انتظارات غیر منطقی بیمار اثر منفی بر بیماری دارد. بیمار باید بداند که آرتروز زانو در اغلب موارد وضعیت پایداری داشته و پیشرفت اندک یا آهسته‌ای خواهد داشت. چاقی، وجود علائم افسردگی، وضعیت نامطلوب سلامت کلی (poor general health) و ضعف عضلات اطراف زانو پیشرفت آن را شدت می‌بخشد. همانطور که به والدین بیماران مبتلا به کف پای صاف کودکان آموزش هایی داده می‌شود، افزایش آگاهی در مبتلا به آرتروز هم ضروری است. بیماران مبتلا به آرتروز زانو باید مجموعه‌ای از نکات و توصیه‌ها را برای مدیریت بهتر بیماری و بهبود کیفیت زندگی رعایت کنند. برخی از این موارد:
۱. کنترل وزن: کاهش وزن اضافی برای کاهش فشار روی مفاصل زانو و کاهش درد و التهاب.
۲. ورزش منظم: انجام تمرینات تقویتی و کششی مناسب برای زانو، مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، و شنا.
۳. تغذیه سالم: مصرف مواد غذایی ضدالتهاب مانند میوه‌ها، سبزیجات، ماهی‌های چرب، و روغن‌های گیاهی سالم.
۴. استفاده از وسایل کمکی: استفاده از عصا یا بریس زانو برای کاهش فشار روی مفاصل و بهبود تعادل و ثبات.
۵. داروها: مصرف داروهای مسکن و ضدالتهاب طبق دستور پزشک برای کاهش درد و التهاب.
۶. تکنیک‌های مدیریت درد: استفاده از تکنیک‌های مختلف مانند گرما و سرما درمانی و ماساژ برای کاهش درد.
۷. اجتناب از فعالیت‌های مضر: اجتناب از ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت، و همچنین اجتناب از حمل اجسام سنگین.
۸. استفاده از کفش مناسب: پوشیدن کفش‌های راحت و با پشتیبانی مناسب برای کاهش فشار روی زانوها.
رعایت این نکات می‌تواند به بیماران کمک کند تا درد و علائم آرتروز زانو را مدیریت کرده و زندگی فعال و با کیفیت‌تری داشته باشند.

کاهش وزن و پیشگیری از آرتروز زانو

چاقی امروزه به عنوان قوی‌ترین فاکتور خطر در ابتلا به این بیماری شناخته می‌شود. می‌توان با کاهش وزن در افراد چاق هم از خطر ابتلا به این عارضه کم کرد و هم در فرد چاقی که مبتلا به آرتروز زانو هستند، شدت علائم را کاهش داد. هورمون هایی که از بافت چربی ترشح می‌شوند هم اثر نامطلوب بر روی مفاصل دارند. وقتی صحبت از درمان آرتروز زانو بدون جراحی می شود، کاهش وزن نقش بسیار مهمی در پیشگیری و کاهش علائم آن دارد. اضافه وزن و چاقی فشار زیادی به مفاصل زانو وارد می‌کنند که این فشار می‌تواند منجر به تخریب سریع‌تر غضروف و ایجاد آرتروز شود. در ادامه نکات مهم در اهمیت کاهش وزن و پیشگیری از آرتروز زانو را بررسی می‌کنیم:

• کاهش فشار بر زانو: هر کیلوگرم کاهش وزن می‌تواند فشار زیادی را از روی زانوها بردارد. که منجر به کاهش درد و کند شدن روند تخریب مفصل می‌شود.
• کاهش التهاب: اضافه وزن می‌تواند باعث افزایش التهاب در بدن شود که یکی از عوامل مهم در پیشرفت آرتروز است.
• بهبود حرکت: کاهش وزن، تحرک و انعطاف‌پذیری زانو بهبود می‌یابد که می‌تواند به جلوگیری از پیشرفت آرتروز کمک کند.
• تداوم فعالیت ورزشی: با وزن کمتر خیلی راحت تر می‌توان به فعالیت‌های ورزشی و اصلاحی ادامه داد و علاوه بر تقویت عضلات، سلامت عمومی بدن هم تامین می‌شود.
  طبق مطالعات بهترین اثر در تخفیف علائم آرتزوز زانو در صورت کاهش حداقل ۱۰ درصد وزن بدن به دست می‌آید. فرآیند کاهش وزن بدن بهتر است شامل ترکیبی از رژیم درمانی و فعالیت فیزیکی بوده و یک برنامه ریزی حداقل ۶ ماهه برای آن درنظر گرفته شود. در افراد مسن ما توصیه اکید به انجام ورزش‌های تقویتی در کنار رژیم‌های کاهش وزن داریم تا فرد در جریان رژیم غذایی، از نظر قدرت عضلانی ضعیف نگردد.

ورزش در درمان آرتروز زانو

ورزش در درمان آرتروز زانو نقش حیاتی دارد. عدم ورزش خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش می‌دهد و در فرد مبتلا باعث تشدید بیماری می شود. لذا به تمام بیمارانی که به آرتروز مبتلا هستند، ترکیبی از ورزش هوازی و تقویتی عضلات اطراف زانو، ورزش‌های کششی و حتی تعادلی توصیه می‌شود. یک برنامه ورزشی هوازی منظم در طی ۳ تا ۶ ماه (مانند پیاده روی سریع، دویدن و دوچرخه سواری) حتی بدون ورزش‌های تقویتی می‌تواند در کاهش درد، بهبود عملکرد فیزیکی و کیفیت زندگی در بیماران موثر باشد که نشان دهنده اهمیت ورزش‌های هوازی ساده مانند پیاده روی است.
البته ما توصیه می‌کنیم که پیاده روی در سطوح بدون شیب انجام شده و خصوصا از حرکت در سرپایینی‌ها خودداری شود. توانایی فیزیکی بیمار، وجود بیماری‌های همراه مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و غیره و نیز ترجیحات و امکانات وی در نوع ورزش تجویزی موثر است. در بیمارانی که آرتروز متوسط تا پیشرفته دارند، ورزش‌های آبی (مانند پیاده روی در آب) شاید بیشتر از ورزش‌های دیگر قابل تحمل باشد.
ورزشی مانند دویدن یا ورزش‌های نیازمند جهیدن ممکن است منجر به تخریب بیشتر مفصل گردد. در افراد چاق استفاده از دوچرخه ثابت با ارتفاع بلند صندلی گزینه مناسبی به نظر می‌رسد. زیرا بخشی از وزن بیمار توسط صندلی دوچرخه تحمل شده و از فشار وارده بر روی زانوها کاسته می‌شود. یک ورزش برای آرتروز زانو که امروزه توجه ویژه ای به آن شده “تای چی” است. این ورزش در اصل ریشه شرقی دارد و در مطالعات انجام شده شواهد محکمی وجود دارد که علاوه برکاهش علائم در آرتروز زانو، در بهبود افسردگی و افزایش تعادل و کاهش خطر سقوط در افراد مسن هم موثر بوده است.

استفاده از کفی و زانو بند برای آرتروز زانو

استفاده از کفی و زانو بند برای مدیریت آرتروز زانو می‌تواند به بهبود عملکرد زانو، کاهش درد و پیشگیری از بدتر شدن وضعیت مفصل کمک کند. خصوصا در بیماران با بدشکلی زانو (زانوی پرانتزی یا ضربدری ) یا کسانی که از ناپایداری مفصل زانو رنج می برند. در ادامه، به توضیحات بیشتر در مورد مزایا و نحوه استفاده از این وسایل می‌پردازیم:

• فواید کفی‌های طبی: کاهش فشار، بهبود تعادل و اصلاح ناهنجاری‌های پا از فواید کفی طبی است. انتخاب کفی مناسب در مشورت با پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی تا در نهایت انتخاب کفی مناسب بر اساس نیازهای فردی بیمار انجام شود. کفی‌ها باید به طور منظم بررسی و در صورت نیاز تعویض شوند تا کارایی خود را حفظ کنند.
• فواید زانو بند: حمایت و پایداری، کاهش درد و کنترل تورم از فواید استفاده از زانوبند است. انتخاب زانو بند مناسب با مشورت پزشک، استفاده منظم و تنظیم درست با راهنمایی پزشک بسیار حائز اهمیت است.

استفاده از وسایل کمک حرکتی مانند عصا و واکر

وسایل کمکی می‌توانند با کاهش درد ، امکان پیاده روی را برای بیمار فراهم کرده و از بی تحرکی و عوارض ناشی از آن جلوگیری کنند و کیفیت زندگی را افزایش دهند. اندازه عصا باید استاندارد باشد. این وسایل کمکی مانند عصا می‌توانند در کنار ورزش برای درد زانو فشار وارده به مفصل زانو را تا ۲۵ درصد کاهش دهند. اندازه نامناسب و یا اشتباه در استفاده می‌تواند فشار وارده بر سایر مفاصل مانند مفصل ران یا مفاصل دست را افزایش دهد. طول مناسب عصا از کف زمین تا تروکانتر یزرگ استخوان ران بوده (تقریبا محل درز جیب شلوار) و آرنج هم باید حین گرفتن عصا تنها تا ۲۰ درجه خم باشد. بهتر است عصا در سمت پای سالم نگه داشته شود.
یعنی در فردی با آرتروز زانوی سمت راست، عصا را در سمت چپ بگیرد و بر عکس اگر می‌خواهد جسم سنگینی را حمل کند (مثلا کیسه خرید) آن را در سمت راست حمل کند. درمان‌های فیزیوتراپی برای آرتروز زانو مانند گرما یا سرمادرمانی موضعی، الکتروتراپی TENS می‌توانند به عنوان درمان‌های کمکی خصوصا در زمان‌های شعله ورشدن علائم موثر باشد. درمان‌های کمکی مانند طب سوزنی و بالنئوتراپی هنوز شواهد علمی کافی ندارند و نمی‌توان آن‌ها را توصیه کرد.

نکات مهم در درمان آرتروز زانو

درمان آرتروز زانو نیازمند یک رویکرد چندجانبه است که شامل تغییرات در سبک زندگی، استفاده از داروها، تمرینات فیزیکی و در برخی موارد درمان‌های جراحی است. از آنجا که هنوز درمان قطعی برای آرتروز وجود ندارد، در برخورد با فرد مبتلا پزشکان به دنبال “مدیریت” این بیماری و کاهش زانو درد هستند. در این فرایند بیمار و پزشک هر دو سهم تعیین کننده دارند. آرتروز زانو یک عارضه شایع است و درمان‌های مختلفی برای آن وجود دارد. دکتر متخصص آرتروز زانو فردیس پس از بررسی علل این بیماری، راه های درمانی آن را معرفی می کند.
چاقی و ضعف عضلانی (خصوصا ضعف عضلات چهار سر ران) دو فاکتور خطر مهم و در عین حال قابل اصلاح برای این بیماری به شمار می‌روند. آموزش بیمار و اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن، ورزش، کفی و بریس، وسایل کمک حرکتی مانند عصا و واکر و استفاده از برخی شیوه‌های فیزیوتراپی؛ از جمله روش‌های مدیریت غیر دارویی این بیماری به شمار می‌روند.

توانبخشی قلبی